Antropometria kryminalistyczna
Za prekursora antropometrii kryminalistycznej uważa się Francuza - Alphonse Bertillona. Tworząc swoją teorię, oparł się on na następujących zasadach:
1. po 20 roku życia nie ulega zmianie długość kości
2. prawdopodobieństwo znalezienia dwóch osób o tych samych wymiarach kilkunastu zewnętrznych części ciała jest znikome
3. precyzyjne mierzenie osób nie jest trudne
Teoria została sprawdzona w praktyce i zdała rezultaty. Sporządzano więc dokładne pomiary wszystkich przestępców złapanych przez policję. Jednak szybko wyparła ją nowa wówczas dziedzina - daktyloskopia. Okazało się potem iż niektóre założenia Bertillon były błędne - wzrost jest różny w zależności od pory dnia, na starość zwiększa się długość uszu i nosa, zmienia się oprawa oka i grubość tkanek miękkich.
Antropometria jest jednak stosowana do takich zadań jak:
- ustalanie tożsamości zwłok nieznanych
- opis cech zewnętrznych człowieka
- badań identyfikacyjnych na podst. zdjęć
W ramach antropometrii jako takiej możemy wyróżnić pewne obszary:
- kraniometrię - (gr. kranion - czaszka) - badanie czaszki
- osteometrię (gr. osteon - kość) - badanie kości poza czaszką
- cefalometrię - (gr. cephalos - głowa) - badanie czaszki i tkanek miękkich, czyli głowy
- somatometrię- pomiary ciała jako całości
Ustalanie tożsamości zwłok w znacznym stopniu rozkładu
- płeć
- wzrost
- wiek
- cechy osobnicze
Nie zawsze ślady zbrodni daje się wykryć w szybkim czasie. Bywa, że dopiero po latach świadkowie znajdują ukryty głęboko szkielet lub jego fragmenty. Jeśli znajdziemy (czego wybitnie nikomu nie życzę) kiedyś w ogródku zakopany szkielet, możemy być pewni, że wkrótce potem zespół ekspertów będzie się ostro zastanawiał nad poniższym zestawem pytań:
- Czy to na pewno kości? (drewno, kamień)
- A jeśli już to czy ludzkie?
- A jak ludzkie – to z ilu ciał?
- Jak długo ci ludzie nie żyją?
- I w jaki sposób zostali zabici?
- Jaka jest ich płeć?
- Wiek?
- Rasa?
Kluczową kwestią jest wówczas ustalenie tożsamości ofiary.
Aby móc podjąć się takiego wyzwania, konieczne jest ustalenie trzech zasadniczych cech, które można wyczytać „z kości” : są to płeć, wiek i wzrost.
Podstawowymi badaniami przeprowadzanymi wówczas mogą być (w zależności tego co ze szkieletu zostało):
- analiza zębów - na podst. zachowanych kart dentystycznych i zdjęć rentgenowskich porównuje się kształt szczęk i zębów, ich liczbę, ustawienie i wykonane na nich zabiegi. Metoda ta znajduje bardzo szerokie zastosowanie w razie wypadków lotniczych lub dużych katastrof
- analiza szkieletu - urazy mechaniczne, protezy, zniekształcenia zawodowe, zmiany chorobowe
- analiza kości
Płeć
Określenie płci bezspornie jest możliwe tylko przy zbadaniu gonad, lub też tzw. ciałek Barra. Na podstawie szkieletu można jedynie domniemywać. Najwięcej informacji mogą nam przekazać wówczas kości miednicy i czaszki.
Miednica u mężczyzn jest wysoka, długa i wąska, u kobiet – szeroka i krótka. Dymorfizm ten najlepiej zilustruje nam tabelka:
| cecha | mężczyzna: | kobieta: |
| miednica | ciężka, mocno zarysowana, długa, wąska | bardziej obszerna, lżejsza, krótsza |
| obrys | sercowaty | kształt okrągły lub eliptyczny |
| otwór zasłoniony | owalny | kształt trójkątny |
| talerze biodrowe | kształt odwróconego V , bardziej pionowe | kształt odwróconego U, bardziej poziome |
| kąt spojenia łonowego | głęboki i ostry | szeroki i prosty lub rozwarty |
| wzgórek kości krzyżowej | wysunięty do przodu | |
| kość krzyżowa | długa i ostra | krótka i szeroka |
Także budowa czaszki może udzielić pewnych wskazówek. Np. oczodoły u kobiet są bardziej zaokrąglone niż u mężczyzn, tak samo jak szczęka. Ponadto kobiety mają mniej cofnięte czoło i nie tak wyraźnie zarysowane łuki brwiowe
Wzrost
Wzrost ocenia się na podstawie korelacji pomiędzy długością ciała a pomiarami poszczególnych kości kończyn. Na podstawie badań opracowano cała masę odpowiednich tabel porównawczych. Np. dla dorosłego mężczyzny wzrost określić można posługując się tzw. wzorem Lorkego:
wzrost [w cm] = 60.96 + 1.491 x długość kości ramieniowej+ 1.599 x długość kości piszczelowej
Wiek
Wiek określa się opierając najczęściej na:
- długości ciała;
- kolejności wyrzynania się zębów oraz zmian zachodzących w następstwie ich zużycia;
- kostnienie szwów czaszki.
Najłatwiej określić jest wiek osoby do 30 roku życia (stopień błędu około 2 lata). Potem granica błędu wzrasta do lat 10.
Cechy osobnicze
Dla ustalenia cech osobniczych ważne znaczenie mają różnego typu przebyte urazy oraz odchylenia w uzębieniu.
Jeżeli mamy pewne podejrzenia co do tożsamości ofiary oraz posiadamy jej zdjęcie, bardzo przydatna jest technika superprojekcji. Polega ona na wykonaniu fotomontażu obrazu czaszki pod odpowiednim kątem z nałożonym zdjęciem ofiary. Bada się wówczas stopień korelacji pomiędzy obrazami.
Analogiczna metoda - wideosuperprojekcja polega na tym, że ustawia się dwie kamery wideo. Jedna na czaszkę , druga na fotografię. Ich zdjęcia wyświetlane są jednocześnie na ekranie komputera w postaci przenikającego się obrazu.
Jeśli natomiast nie mamy pojęcia kto może być ofiarą, za to posiadamy kompletną czaszkę możemy dokonać rekonstrukcji twarzy.
Opis cech zewnętrznych człowieka
Podstawą opisu cech zewnętrznych jest tzw. portret pamięciowy - portret na podst. opisu słownego świadka. Może mieć formę rysunku odręcznego, składanej formy graficznej, fotograficznej lub też grafiki uzyskanej przy pomocy komputera.
Coraz częściej stosuje się prozopologiczny portret pamięciowy - na którym zaznaczone jest tylko kilka najbardziej charakterystycznych cech danej osoby.
Podczas sporządzania portretu czasem konieczne jest uwzględnienie progresji wiekowej. Na sposób starzenia ma wpływ gatunek, płeć, pozycja społeczna, uprawiany sport, odżywianie, używki itd. Jednak daje się wyróżnić pewne prawidłowości w sposobie starzenia u różnych ludzi. Podczas "postarzania" portretu u dzieci, zestawia się zdjęcia dziecka ze zdjęciami członków rodziny. U osób starszych bada tryb życia, przyzwyczajenia i inne informacje mające wpływ na sposób starzenia się.
Badania identyfikacyjne na podstawie zdjęć
Czasami dysponujemy dowodami fotograficznymi: nagraniem z kamery, zdjęciem z paszportu itp. Jeśli uda nam się uzyskać zdjęcie porównawcze, możemy pokusić się o identyfikacje danej osoby. Istnieje kilka metod porównywania takich danych:
Metoda graficzno-opisowa - ekspert indywidualnie oznacza na zdjęciach charakterystyczne elementy (znaki szczególne, bruzd itd.)
Metoda konturowa - folia celuloidowa jest nakładana na zdjęcie porównawcze, z zaznaczonymi konturami pewnych elementów twarzy. Bada się zgodność tych konturów.
Metoda pomiarowo-porównawcza polega na porównaniu pomiarów (w milimetrach) poszczególnych elementów twarzy na analizowanych zdjęciach. Zdjęcia muszą być w skali a twarz jak najbardziej w tym samym ustawieniu.
Metoda montażowa - zestawienie fragmentów elementów twarzy ze zdjęć dowodowych z porównawczym
Metoda antropometryczna - jest to analiza punktów antropometrycznych (ściśle określonych). Bada się odległość między punktami (dla jednakowej skali) oraz proporcje odcinków łączących punkty. Mierzy się również specjalne wskaźniki - np. czołowo-ciemieniowy).
Metoda pomiaru kątów - mierzy się kąty pomiędzy poszczególnymi punktami na fotografiach.
Ogromną rolę w takich wypadkach odgrywa jakość materiału porównawczego.
Pierwszą potwierdzoną sądową analizą dentystyczną była identyfikacja zwłok dr. George'a Parkmana.
Miejsce akcji: Stan Massachusets, miasto Boston.
Osoby: dr. Parkman - wpływowy bogaty obywatel, fundator m. innymi katedr anatomii i fizjologii na uniwersytecie Harvarda i profesor chemii John White Webster.
Webster często pożyczał od Parkmana pieniądze. 22 listopada 1849 roku Parkman postanowił dług odebrać. Poszedł więc na "męską rozmowę" z dłużnikiem i wszelki ślad po nim zaginął. No nie całkiem bo jakiś czas później znaleziono jego domniemane szczątki w piecu laboratoryjnym, w pokoju Webstera. Do identyfikacji, że są to szczątki Parkmana posłużyła proteza dentystyczna. Dr Nathan Keep - dentysta u którego Parkman zamówił protezę miał odlew jego uzębienia. W sądzie lekarz zademonstrował jak idealnie pasuje do niego znaleziona proteza. W obliczu tego dowodu Webster przyznał się do zamordowania wierzyciela drewnianym klockiem. Potem ciało pociął na kawałki i spalił we wspomnianym piecu.
"Na zęba" wpadł też osławiony Ted Bundy. W styczniu 1978 roku zamordował on na Florydzie Lisę Levy. Na lewym pośladku Lisy znaleziono ślad po ugryzieniu. Po schwytaniu Teda sporządzono odlew zębów (Bundy nie zgodził się na to od razu - trzeba było uzyskać nakaz). Odontolog dr. Richard Souviron zademonstrował na procesie, jak fotografie śladu po ugryzieniu i odlewu zębów idealnie do siebie pasują. Bundy skończył na krześle elektrycznym.